ΝΗΣΟΣ ΚΡΗΤΗ...Ένας ευλογημένος τόπος !

(Του Νίκου Γιάνναρη)

Τι να πει κανείς και από πού να ξεκινήσει όταν θέλει να μιλήσει ή μάλλον να γράψει για αυτό το νησί και ο χώρος που διαθέτει είναι αρκετά περιορισμένος; Εγώ θα τολμήσω κάτι τέτοιο για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος για να καταλάβουμε όλοι πως αυτός ο τόπος δεν κατοικείται από «ιθαγενείς» που το μόνο που σκέφτονται είναι τα όπλα και η βεντέτα, και ο δεύτερος, η γνωριμία με αυτό το στολίδι της Μεσογείου, έστω και μέσα από αυτές εδώ τις λίγες γραμμές.

Με έκταση 8.331 τετραγωνικά χιλιόμετρα η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδος και το 5ο μεγαλύτερο της Μεσογείου μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο και την Κορσική. Βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αιγαίου Πελάγους και γεωγραφικά πιο νότια από την Τυνησία και την Λιβύη. Διοικητικά διαιρείται σε 4 τέως Νομούς, νυν περιφερειακές ενότητες (Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου) και μία περιφέρεια την Περιφέρεια Κρήτης, εκκλησιαστικά διοικείται από την Αρχιεπισκοπή Κρήτης, ενώ ο πληθυσμός της ξεπερνά τους 500.000 κατοίκους. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων της είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία ενώ η βαριά βιομηχανία του νησιού είναι ο τουρισμός. Κύριες καλλιέργειες στο νησί είναι η αμπελοκαλλιέργεια (450.000 στρέμματα) και η καλλιέργεια της ελιάς (25.000.000 ελαιόδεντρα). Οι ποικιλίες αμπελιών Ρωμαίικο, λιάτικο, κοτσιφάλι, μαντηλαρά δίνουν αρίστης ποιότητος κρασιά μεγάλο μέρος των οποίων εξάγεται σε όλο τον κόσμο. Αρκετά μεγάλο μερίδιο της γεωργίας κατέχουν και τα κηπευτικά τα οποία πωλούνται καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου τόσο σε Ελλάδα όσο και σε Ευρώπη. Όσον αφορά την κτηνοτροφία, υπολογίζεται πως πάνω από 1.000.000 μικρά ζώα (πρόβατα & αίγες) βόσκουν στα βουνά του νησιού σε μικρά ή μεγάλα κοπάδια. Τα τυροκομικά προϊόντα του νησιού (γραβιέρα, μυζήθρα, στάκα, τυρομάλαμα, ανθότυρο) είναι εξαιρετικά σε γεύση και ποιότητα. Πολλά από τα προϊόντα της Κρητικής Γης έχουν Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης ή Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας από την Ε.Ε. και δίκαια κάποιοι ονομάζουν το νησί «ευλογημένο τόπο».

Με τέτοια μεγάλη ποικιλία προϊόντων τόσο καλής ποιότητας, η κρητική κουζίνα δεν θα μπορούσε παρά να είναι ιδιαίτερη, εξαιρετική σε γεύσεις και να αποτελεί το φάρο της λεγόμενης «Μεσογειακής διατροφής». Άλλωστε για πολλά χρόνια οι κάτοικοι του νησιού αποτελούσαν πεδίο έρευνας των επιστημόνων για την μακροζωία τους, που όπως αποδείχτηκε οφείλεται στην διατροφή τους που είναι τόσο πλούσια σε ελαιόλαδο, χορταρικά και λευκά κρέατα (κουνέλι, κότα) ενώ απαραίτητο συμπλήρωμα όλων είναι το αρίστης ποιότητας κρασί.

Οι κάτοικοι του νησιού από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας συνδέουν κάθε στιγμή του κοινωνικού τους βίου με την μουσική και το χορό ενώ έχουν έμφυτη την ικανότητα να εκφράζονται μέσα από 2 15σύλαβους στίχους, τις γνωστές μαντινάδες. Τα τραγούδια και οι χοροί της Κρήτης είναι πολλά και διαφέρουν από Νομό σε Νομό όπως και τα μουσικά όργανα.

Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν επικρατήσει 4 χοροί (Χανιώτης ή συρτός, πεντοζάλης, μαλεβιζιώτης και σούστα) και 4-5 όργανα (βιολί στα δύο άκρα του νησιού Κίσσαμο και Σητεία, λύρα, λαούτο, μαντολίνο και κρητικό τύμπανο). Ενδεικτικό της καλής σχέσης των κρητικών με την μουσική είναι οι μεγάλοι συνθέτες, μουσικοί και τραγουδιστές που έχει αναδείξει. (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Μαρκόπουλος Ξυλούρης, Μουντάκης, Γαργανουράκης Σκουλάς κ.α.)

Κύριο χαρακτηριστικό των κατοίκων του νησιού είναι το δυνατό αίσθημα της φιλοξενίας, η ντομπροσύνη, η λεβεντιά, η παλικαροσύνη, αλλά και η υπερβολική αγάπη για τον τόπο και την ελευθερία τους. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν αποδείξει εμπράκτως πολεμώντας στο παρελθόν με αυτοθυσία κάθε κατακτητή γράφοντας χρυσές σελίδες στο βιβλίο ιστορίας του νησιού και δεν ήταν λίγοι αυτοί που κατά καιρούς κατέκτησαν την μεγαλόνησο. (Άραβες, Ενετοί, Τούρκοι, Γερμανοί) Αποτέλεσμα της ιστορίας του νησιού και των απελευθερωτικών αγώνων είναι και η οπλοφορία των κατοίκων του νησιού ως τις μέρες μας.

Η γεωλογική ιστορία της μεγαλονήσου ξεκινά πριν από 25.000.000 χρόνια, τότε που η Γη ήταν καλυμμένη από δάση και κατοικούνταν από θηρία ενώ πριν 12.000.000 χρόνια η θάλασσα κάλυψε τα πάντα και οι κορφές των βουνών της Κρήτης αποτελούσαν ανεξάρτητα νησιά. Μόλις πριν 12.000 χρόνια η Κρήτη ηρέμησε γεωλογικά, τα βουνά της σκεπάστηκαν από δάση και γέμισαν από πηγές με κρύο νερό και γενικά έγινε ένας φιλόξενος τόπος για τους ανθρώπους. Το αποτέλεσμα των γεωλογικών αλλαγών ο επισκέπτης του νησιού το βλέπει μέχρι σήμερα. Χιλιόμετρα παραλίας, ψηλά βουνά (2.456 μέτρα η κορυφή Τίμιος σταυρός στον Ψηλορείτη, 2.452 μέτρα η ψηλότερη κορυφή των Λευκών Ορέων), απότομες πλαγιές, πάνω από 2.000 φαράγγια και πολλά σπήλαια, αρκετά μάλιστα ανεξερεύνητα συνθέτουν ένα σκηνικό που εντυπωσιάζει και συγκινεί. Κορωνίδα όλων αυτών αποτελεί το παγκοσμίως γνωστό φαράγγι της Σαμαριάς που είναι Εθνικός Δρυμός. Πάνω από 450 είδη του φυσικού βασιλείου βρίσκονται στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού, 70 από αυτά είναι ενδημικά είδη και υποείδη της Κρήτης, όπως ο δίκταμος, ο έβενος, η αμπελιτσιά, και η τραχεία πεύκη η κρητική. Το βούπλευρο και η μυοσοτίς είναι από τα φυτά που ζουν αποκλειστικά στο φαράγγι. Η ονοβρυχίς, το ελίχρυσο και το κεφαλάνθηρο είναι από τα πολύ σπάνια που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Η Σαμαριά έχει μια σημαντική σε ποικιλία και αριθμό πανίδα, με διάφορα είδη και υποείδη ενδημικά ή σχεδόν ενδημικά της Κρήτης. Είναι το μόνο μέρος της Ευρώπης όπου ζει σε άγρια κατάσταση το ονομαστό Κρητικό αγριοκάτσικο ή Κρι - κρι, καθώς επίσης το κρητικό υποείδος ασβού ή άρκαλος, το κρητικό κουνάβι ή ζουρίδα, η κρητική νυφίτσα ή καλογιαννού, κ.α. Ένα μικρόσωμο είδος ποντικιού, ο Κρητικός αγκαθοπόντικας, δεν έχει εντοπισθεί σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας. Το ίδιο το φαράγγι και οι γύρω δασωμένες εκτάσεις, είναι καταφύγιο πολλών ειδών της πτηνοπανίδας, ανάμεσα στα οποία, τα πιο γνωστά, το όρνιο, ο γυπαετός, ο σπιζαετός, ο χρυσαετός, καθώς και τα δύο Ευρωπαϊκά είδη κόρακα - κοκκινοκαλιακούδα και η κιτρινοκαλιακούδα κλπ.

Ας μη ξεχνάμε όμως πως η Κρήτη αποτέλεσε τον πρώτο ευρωπαϊκό πολιτισμό στο χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, άσκησε με διάφορους τρόπους, τόσο κατά την εποχή του Χαλκού όσο και κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, σημαντική επιρροή, η οποία επέζησε στις μνήμες της μεταγενέστερης Ελλάδας και μεταφέρθηκε ως τις μέρες μας μέσα από τα έργα αρχαίων συγγραφέων. Η μεγαλόνησος συνέχισε να αποτελεί θέατρο πολέμων και αντιπαραθέσεων μέχρι τη νεότερη ιστορία της αλλά και χώρος ανάδειξης φιλελεύθερων και ριζοσπαστικών ιδεών, μεγάλων συγγραφέων (Βιτσέντζος Κορνάρος, Χορτάτσης, Νίκος Καζαντζάκης κ.α.) καλλιτεχνών (El Greco) και μεγάλων πολιτικών αντρών (Ελευθέριος Βενιζέλος)

Εμπόριο πολυτελών ειδών, ειδών διατροφής, ανταλλαγές τεχνογνωσίας, αλλά και των ίδιων των τεχνιτών, διάδοση των ιδεών - είτε ως αποτέλεσμα των εμπορικών συναλλαγών είτε ως προϊόντα ανταλλαγής δώρων μεταξύ ηγεμόνων, ενδεχομένως ίσως και μέσα από συγκεκριμένη μινωική κρατική πολιτική, έπαιξαν το ρόλο τους στη διάδοση της μινωικής πολιτιστικής παράδοσης. Ο Όμηρος θυμάται θεούς, ήρωες, εμπόρους Ανατολής σε καιρούς που δεν ξεχάσθηκαν αλλά τυλίχθηκαν με τη γοητεία του μύθου μέχρι τις μέρες μας, οπότε η σκαπάνη του αρχαιολόγου τους έφερε και πάλι στο φως. Τόσο αυτά τα μνημεία της αρχαιότητας (Κνωσός, Φαιστός, Γόρτυνα), όσο και τα νεότερα (Ενετικά κάστρα, Οθωμανικούς μιναρέδες, μοναστήρια όπως τα ιστορικά Αρκάδι και Πρέβελη) ο καθ’ ένας από εμάς μπορεί να τα θαυμάσει με μια επίσκεψη στο νησί. Εκείνα τα χαρακτηριστικά όμως που πραγματικά θα συνεπάρουν τον επισκέπτη είναι οι γρήγορες εναλλαγές του τοπίου, με τα ψηλά και άγρια σε ομορφιά βουνά (Λευκά Όρη ή Μαδάρες 2.452 μ. & Ψηλορείτη 2.456 μ.) να απλώνονται κατά μήκους του νησιού και σε απόσταση λίγων μόνο χιλιομέτρων από τις παραλίες, η κρητική κουζίνα με τις ιδιαίτερες γεύσεις και φυσικά η φιλοξενία των κατοίκων.

Το νησί συνδέεται με την υπόλοιπη Ελλάδα ακτοπλοϊκά μέσω των λιμανιών της Σούδας (Χανιά) και Ηρακλείου και αεροπορικά μέσω των αεροδρομίων Χανίων, Ηρακλείου και Σητείας.

Πάντως, ό,τι και να ψάχνει ο σύγχρονος επισκέπτης του νησιού, το σίγουρο είναι ότι θα το βρει και η επίσκεψή του στην Κρήτη θα είναι πραγματικά μια αξέχαστη εμπειρία.


Νίκος Γιάνναρης
(Παγκρήτια Δημοσιογραφική Ένωση)
(Διετέλεσε Πρόεδρος ΔΣ Συλλόγου Κρητικών Φθιώτιδος)